Brudnopis Filozoficzny - Dźainizm

Główne postaci/twórcy:  tradycja mówi o dwudziestu czterech Tirthankara Dżinizmu. Najwcześniejszym, dwudziestym trzecim, po którym zostały historyczne świadectwa był Pārśva (pomiędzy IX a VII p.n.e.), ostatnim był Vardhamana Mahāvīra (V lub VI p.n.e.). Do najbliższych nam przedstawicieli dżainijskiej filozofii są Yaśovijaya (1624-1688), oraz obecnie - Aacharya Mahapragya, Pt. Sukhlal i Dr. Mahendrakumar Nyayacarya.

Okres powstania:  Filozofię dżainizmu wywodzi się do pierwszego tirthankara – Rsabha, które istnienie jest w znacznej mierze kwestią mitologiczną. Jednak filozofię możemy wywodzić od wspomnianego już Mahāvīra, czyli w okolicach V/VI w.p.n.e.)

Główna teza: Wiara w niezależnie istniejące duszę i materię, brak najwyższego stworzyciela, właściciela lub niszczyciela. Silny wpływ pojęcia karmy. Wieczny i niestworzony wszechświat. Ogromna rola doktryny nie używania przemocy. Relatywność prawdy, moralność i etyka oparta na wyzwoleniu duszy.

Główne pojęcia: 

Dravya – wszechświat składa się z dravya lub substancji:

Jiva – dusze
Ajiva – substancje nie-żyjące:
                   Pudgala – materia, sklasyfikowana, jako stałe, płynne, gazowe i                                                       energetyczne karmiczne materiały.
                   Paramānu -  lub cząsteczki ostateczne to podstawowe bloki budujące                                                 materię. Jest to odniesienie do idei atomizmu, koncepcji                                               mówiącej, że wszystko, poza duszą, składa się z atomów.
                   Dharmatattva – medium ruchu
                   Adharmatattva – medium odpoczynku
                   Ākāśa – przestrzeń, substancja zawierająca w sobie wszystkie substancje,                                     jest wieczna i nieskończona.
                   Kāla – czas, który według dżainizmu jest prawdziwym bytem, aktywności i                                 zmiany mogą zostać osiągnięte tylko poprzez czas.

Karma – podstawowa zasada psycho-kosmologii dżainizmu. Obejmuje nie tylko przyczynowość, ale jest złożona z subtelnej ekstra materii, która przenika duszę. Karma jest wyobrażana, jako rodzaj skażenia, które barwi dusze na różne kolory. Na podstawie karmy, dusza dokonuje transmigracji i reinkarnuje w różnych stanach istnienia – jak niebo albo piekła, zwierzęta lub ludzie.

Kosmologia – według dżainizmu nie istnieje kreator wszechświata. Wszechświat jest nie-stworzony, wieczny, bez początku i końca.

Kalchakra – czas jest bez początku i wieczny. Kālacakra, kosmiczne koło czasu kręci się bezustannie. Koło podzielone jest na dwa półobroty, Utsarpiṇī – czas wznoszący i Avasarpiṇī – czas opadający, które następują po sobie. Utsarpiṇī to czas postępu i szczęścia, Avasarpiṇī to czas smutku i niemoralności. Każdy z nich zawiera niezliczone okresy czasu i są podzielone na sześć nierównych epok. Obecnie cykl jest w avasarpiṇī, składający się z następujących epok:

Suṣama-suṣamā
Suṣamā
Suṣama-duḥṣamā
Duḥṣama-suṣamā
Duḥṣama
Duḥṣama-duḥṣama

W utsarpiṇī porządek epok jest odwrócony. Zmiana epok i cyklów nie jest zależna od żadnych nadnaturalnych bytów, po prostu następują po sobie.

Anekāntavāda – teoria relatywnego pluralizmu i wolości spojrzeń. Prawda i rzeczywistość są odbierane różnie z różnych punktów widzenia i żaden z nich nie jest kompletną prawdą. Żadne specyficzne, pojedyncze ludzkie spojrzenie nie może zostać uznane, jako absolutnie prawdziwe. Chętnych do zgłębienia tej koncepcji zachęcam do zapoznania się z indyjską przypowieścią „Pięciu ślepców i słoń” (google za przewodnika).

Syādvāda – jest odzwierciedleniem relatywizmu wiedzy. Etymologicznie, słowo syād oznacza „być może”, „może”, ale w kontekście syādvādy oznacza – „z pewnej perspektywy”, „w pewnym sensie”. W tej doktrynie, żadne oświadczenie nie może oddać natury rzeczywistości w pełni i dlatego wymagane jest dodawanie pojęcia syād i poprzez to usuwanie dogmatyzmu i pretensji do absolutnej prawdy w twierdzeniach.

Nayavāda – teoria częściowych punktów widzenia lub stanowisk. Obiekt ma nieskończoną ilość aspektów, ale gdy go opisujemy w praktyce, zwracamy uwagę jedynie na ważne aspekty, a ignorujemy nieistotne. To nie neguje istnienia żadnych cech, atrybutów czy samych aspektów; są po prostu nieistotne z praktycznego punktu widzenia.

Etyka – oparta jest na pięciu wielkich przysięgach:

Ahimsa – wyrzeczenie się przemocy
Satya – mówienie tylko prawdy
Asteya – nie-kradzenie
Brahmacharya – celibat
Aparigraha – brak posiadania

Te etyki nie dotyczą tylko fizycznych działań, ale dotyczą także sfery mowy i myśli. Czwarta przysięga dosłownie oznacza podążanie za absolutem i w tradycjach dżainizmu nie oznacza przysięgi celibatu do końca życia. Donosi się do około 5-8 rokiem życia i trwa od 14 do 20 lat, kiedy to czas poświęca się na naukę i składa się przysięgę ścisłego celibatu.

Notatki do Brudnopisu:

Ogólnie bardzo ciekawa filozofia. Bo w takiej perspektywie ją rozpatruje, mimo, że jest podstawą systemu religijnego. Koncepcje atomizmu materii i część etyczna (poza celibatem J) są pociągające i ciekawe. Podobnie cała epistemologia skłaniająca się do relatywizmu i de facto, do pewnego rodzaju sceptycyzmu wobec rzeczywistości. Biorąc pod uwagę, że to ostatni tirthankara, Mahavira, dodał celibat do listy etycznej dżainizmu i jeśli możemy je zignorować, to ta filozofia zasługuje na pełne trzy gwiazdki. Oczywiście subiektywnej oceny J