Czy zazdrość to choroba?

Dziś troszkę poważniej, o jednym z dość mało znanych, ale bardzo groźnych dla osób mających z nim styczność, zaburzeń psychologicznych, o których wspominałem w tekście „Wulkan Emocji”.

Chodzi o zespół Otella, czyli tak zwaną morderczą zazdrość.

Posiłkuję się angielską Wikipedią oraz innymi artykułami z polskiego i zachodniego netu. Wnioski oczywiście na koniec wysnuję…

Geneza samej nazwy tego zaburzenia, bierze się z opowieści o Otellu z Szekspirowskiej tragedii, o takim właśnie tytule – „Otello”. Tytułowy bohater jest dowódcą weneckiej armii. Jego konkurent do ręki Desdemony, Jago, po utracie nadziei na zdobycie kobiety, zaczyna podsuwać Otellowi sugestie zdrady małżeńskiej. Otello, karmiony kłamstwami, ostatecznie na podstawie nieprawdziwych informacji, o tym, że został zdradzony przez żonę, zabija ją i sam popełnia samobójstwo.

Stąd sama nazwa zaburzenia.

O co w tym tak naprawdę chodzi?

Po kolei.

Z definicji, zespół Otella, to zaburzenie psychologiczne, w którym partner błędnie wierzy i oskarża swojego seksualnego partnera o zdradę, bez żadnych dowodów. W tym zaburzeniu, osoba jest skupiona na seksualnej niewierności partnera.

Do symptomów zespołu Otella należą:

• Oskarżanie partnera o patrzenie lub zwracanie uwagi na innych ludzi
• Kwestionowanie zachowania partnera
• Wypytywanie o rozmowy telefoniczne, włącznie z pomyłkami czy incydentalnymi rozmowami, czy każdą inną formę komunikacji.
• Przeszukiwanie rzeczy partnera
• Ciągłe dopytywanie się gdzie jest partner i z kim
• Izolowanie partnera od jego rodziny i przyjaciół
• Zabranianie posiadania hobby czy zainteresowań poza domem
• Kontrolowanie otoczenia społecznego partnera
• Twierdzenie, że partner ma romans, gdy chce on uciec od nadużyć i nękania
• Oskarżanie partnera o romans w sytuacji, gdy poprzez nękania i nadużycia ustaje pożycie seksualne
• Cierpienie z powodu braku pewności
• Werbalna i/lub fizyczna przemoc wobec partnera i/lub wobec osoby, którą postrzega, jako rywala
• Obwinianie partnera o zbudowanie atmosfery sprzyjającej powstaniu wrażenia zdrady i zazdrości
• Grożenie wyrządzenia krzywdy sobie lub innym

Te symptomy są silnie związane ze stalkingiem, cyberstalkingiem, sabotowaniem działań, czy nawet z przemocą. To odróżnia to zaburzenie urojeniowe od innych zespołów urojeniowych. Można zespół Otella znaleźć też w kontekście schizofrenii, lub takich zaburzeń urojeniowych jak choroba afektywna dwubiegunowa. Jest też związane z alkoholizmem i dysfunkcją seksualną; była raportowana, jako choroba neurologiczna.

Zespół Otella przyjmuje następujące formy:

Obsesje – własne myśli są sprzeczne lub w konflikcie z potrzebami i celami ego, lub w konflikcie z wizerunkiem idealnego samego siebie. Myśli takie są postrzegane, jako bezduszne i często stawiany jest im opór. Myśli o zazdrości są doświadczane, jako uciążliwe i nadmierne, co może prowadzić do zachowań kompulsywnych, takich jak przeszukiwanie rzeczy partnera.

Ekstremalne obsesje – osoba poświęca wiele czasu na myśli napędzające zazdrość i następuje ogromna trudność w pozbyciu się ich z głowy. Osłabienie związku, ograniczanie swobód partnera i ciągłe sprawdzanie jak się partner zachowuje są dość częste. Pojawiają się też zachowania skutkujące upodleniem partnera, pobudzenia strachu przed jego gniewem. Powoduje bezsilność i może prowadzić do depresji. Poziom uzależnienia od zazdrosnego obsesyjnie partnera może prowadzić do nerwic, zaburzeń depresyjnych, a nawet podejmowania prób samobójczych. Osoba uzależniona od osoby z zespołem Otella traci sens samodzielnego życia, nie widzi możliwości na życie poza toksycznym związkiem.

Urojenia – własne myśli są uznawane, jako absolutna prawda i nie ma przed nimi wewnętrznego oporu. Wiara w te myśli może prowadzić do przekonania o tym, że:
1. Partner truje osobę z urojeniami by obniżyć jej potencję seksualną;
2. Partner wniósł z zewnątrz do związku chorobę weneryczną;
3. Uprawia seks z innymi osobami w czasie snu partnera.

Czy znamy powody powstawania tego zaburzenia? Możemy wyróżnić przynajmniej trzy przyczyny.

Pierwszą jest przyczyna psychologiczna.

Często mordercza zazdrość jest przyrównywana do stanów urojeniowych. „Złudzenie niewierności istnieje bez żadnej innej psychopatologii i może być postrzegane, jako mordercza zazdrość z swojej „najczystszej” formie (Kingham i Gordon). Przy tym zaburzeniu, wspomnienia są podświadomie zmieniane i działania partnera są mylnie interpretowane do stopnia, gdy osoba zyskuje absolutną pewność o zdradzie partnera.

Niektóre zaburzenia mózgu mogą prowadzić do powstania zespołu Otella; może pojawiać się w większości poznanych obrażeń mózgu lub potencjalnie, jako odpowiedź na spadek funkcjonalności seksualnej.

Morderczą zazdrość można powiązać z czterema cechami, które mogą do niej prowadzą (Mullen 1990):

• Ukryte zaburzenie umysłowe, które ujawnia się przed lub w trakcie powstawania uczucia zazdrości.
• Cechy ukrytego zaburzenia współistniejącego z zazdrością.
• Przebieg morderczej zazdrości powiązany z ukrytym zaburzeniem.
• Zazdrość bez związku z rzeczywistością.

Jako drugą przyczynę można wskazać osobowość. Osoby, które czują się niepewnie lub nawet są strachliwe, mogą, z łatwością, zacząć podejrzewać lub kwestionować wierność partnera. Niepewny rodzaj związku silnie koreluje z graniczną organizacją osobowości (borderline).

Trzecią przyczyną jest przyczyna środowiskowa. Nadmierna podejrzliwość prowadząca do złudzenia, że ktoś próbuje nas otruć, w celu zmniejszenia potencji seksualnej, czy urojenia paranoiczne o chorobach wenerycznych, mogą prowadzić do powstania morderczej zazdrości.

Istniej silny i dobrze rozpoznany związek pomiędzy zespołem Otella, a nadużywaniem alkoholu czy narkotyków. W dwóch badaniach, mordercza zazdrość pojawiała się w odpowiednio 27 i 34 procentach mężczyzn biorących udział w leczeniu alkoholizmu (Shrestha et al., 1985; Michael et al., 1995). Amfetamina i kokaina podnoszą możliwość powstania złudzeń niewierności, które mogą się utrzymać nawet po zaprzestaniu ich zażywania.

Póki, co, nie ma jednej skutecznej metody na zapobieganie morderczej zazdrości. Często jej wyleczenie jest niemożliwe z powodu współistnienia innych, dominujących zaburzeń, które wymagają pilniejszej uwagi.

Wyzwalaczem dla zespołu Otella jest najczęściej niewierność seksualna dla mężczyzn i niewierność emocjonalna dla kobiet. Mężczyźni dużo częściej uciekają się do używania przemocy i znacznie częściej są w stanie skrzywdzić lub zabić własnymi rękoma. Kobiety częściej sięgają po bronie obuchowe lub ostre przedmioty, noże. Mężczyźni bardziej skupiają się na statusie i zasobności rywala (rzeczywistego lub urojonego); kobiety na młodości i fizycznej atrakcyjności.

W jaki sposób rozpoznać zespół Otella?

Wymagane jest indywidualne i bardzo gruntowne podejście do rozpoznania morderczej zazdrości. Pierwszym krokiem jest zapoznanie się z historią życia obu partnerów, razem i osobno. Najważniejsza jest pełna i szczegółowa historia psychiatryczna zazdrosnego partnera. Podczas tej oceny, można rozpoznać, czy zazdrość jest urojeniowa czy obsesyjna. Każda kwestia związana z zazdrością musi być traktowana z delikatnością i taktem, jako wrażliwy temat. Należy pamiętać, że wina za zazdrość najczęściej jest przerzucana na partnera, a odsuwana od własnego zachowania. Ważna jest historia chorób psychicznych, nadużywania szkodliwych substancji. Są to czynniki sprzyjające powstawaniu tego zaburzenia.

Kolejnym krokiem jest przedstawienie obu partnerom ryzyka. Ważne jest zapewnienie potencjalnej ofierze bezpieczeństwa. W takich przypadkach nawet klauzula poufności lekarz-pacjent, może zostać uchylona.

Czy leczy się zespół Otella?

Tak. Jest to jednak podejście bardzo indywidualne, tak jak indywidulane jest odczuwanie morderczej zazdrości i symptomy. Psychoterapia może być efektywna, to w przypadku poważniejszych przypadków nie daje efektów. Najlepsze efekty daje terapia poznawczo-behawioralna.

Do sposobów leczenia zaliczamy:

Medyczne:

• Leczenie pierwotnej choroby psychicznej
• Leki antypsychotyczne
• Leki antydepresyjne

Psychologiczne:

• Psychoedukacja dla osoby dotkniętej i partnera
• Terapia behawioralna
• Terapia poznawcza
• Indywidualna psychoterapia
• Psychoterapia intuicyjna (Insight oriented psychotherapies)
• Terapia rodzinna
• Terapia dla par

Społeczne:

• Geograficzne rozdzielenie partnerów
• Prace społeczne nakierowane na opiekę nad dziećmi
• Leczenie uzależnień 

Problemem jest fakt, że osoby z tym zaburzeniem nie dopuszczają możliwości istnienia u siebie jakichkolwiek psychicznych kłopotów. Dlatego rozpoznanie i leczenie jest podejmowane rzadko i stanowi poważny problem dla całego otoczenia osób morderczo zazdrosnych.

Zespół Otella niesie za sobą poważne ryzyka!

Pierwszym są zachowania potwierdzające. Gdy podejrzenia o niewierności rosną, dochodzi do kompulsywnych i ograniczających swobodę partnera zachowań kontrolujących – sprawdzania osobistych rzeczy, korespondencji, ustawiania kamer, mikrofonów, wynajmowania prywatnych detektywów, sprawdzania bielizny pościeli, a nawet genitaliów.

Osoba zazdrosna może posunąć się do wyrządzania krzywdy samemu sobie. Samobójstwo jest niestety powszechne w przypadku morderczej zazdrości, zwłaszcza, że jest związane z depresją i nadużywaniem substancji (alkoholu, narkotyków).

Osoba zazdrosna jest także zagrożeniem dla innych. Według badania z 1994 roku (Mullen & Martin), 15% kobiet i mężczyzn było ofiarami fizycznej przemocy ze strony zazdrosnego partnera. Kulturowo, zazdrość bywa usprawiedliwieniem dla przemocy w związkach. Najczęstszymi ofiarami zabójstwa są byli partnerzy, zarówno wśród sprawców płci męskiej jak i żeńskiej. Ryzyko wyrządzenia krzywdy rośnie w przypadku spożywania alkoholu.

Za polską Wikipedią:

„Partner, domniemany kochanek (lub kochanka) mogą stać się ofiarami zabójstwa czy ciężkiego uszkodzenia ciała na skutek napaści na nich chorego w wyniku urojonych motywów konieczności obrony (prześladowany staje się prześladowcą).”

Ryzyka dotyczą też dzieci pozostających w domostwie, gdzie znajduje się osoba dotknięta tym zaburzeniem. Mogą być one ofiarami emocjonalnych lub fizycznych nadużyć, jako bezpośredniego rezultatu działań zazdrosnego partnera. Dzieci mogą być także świadkami kłótni lub przypadkowymi ofiarami przemocy pomiędzy partnerami. Często dochodzi do projekcji, przeniesienia agresji na dziecko podobne charakterem lub wyglądem do partnera, o którego osoba jest zazdrosna.

Zazdrość…czasem jest cementem spajającym emocjonalnie związek, dodatkiem powodującym dreszczyk emocji. Często staje się jednak ciężarem. I wbrew pozorom, syndrom Otella nie jest wcale tak rzadki. Nie chcę wchodzić w rolę autorytetu, ale obserwacje pokazują, że związków toksycznych przez zazdrość jest naprawdę ogrom. Kobiety są do tego stopnia zastraszone i uzależnione psychicznie, fizycznie i materialnie od mężczyzn, że nawet nie dopuszczają do siebie myśli, że to z facetem jest coś nie tak…

Z zazdrości zaczynamy czasem bardziej dbać o nasze relacje z partnerem…ale niestety równie często, jak nie częściej – ograniczamy mu wolność, budujemy podejrzenia, zaczynamy szpiegować, wypytywać, izolować…

I równie często jak nie widzimy, gdy tak zła zazdrość w nas rośnie, nie dostrzegamy jej u innych, czasem bliskich nam osób. Nie pomagamy, nie reagujemy, nie chcemy się wtrącać, bo to intymne…

Na pytanie, dlaczego ktokolwiek myśli, że zazdrość usprawiedliwia w nawet minimalnym stopniu przemoc czy nadużycia…odpowiedzcie sobie sami. 

Czy kiedykolwiek powiedzieliście lub pomyśleliście – „Rozumiem, że ją/go uderzył/uderzyła…myślał/a, że ją/go zdradza…”.

Od klapsa za podejrzenia, do zaduszenia z powodu obsesji…granica jest cienka, bardzo cienka…zwłaszcza, że mówimy o czymś, w gruncie, tak delikatnym i podatnym na zaburzenia jak nasza psychika…